tản mạn

Xông đất - nét đẹp văn hóa ngày
xuân
tản mạn

Hàng năm, khi ngoài Bắc hoa đào bắt đầu đỏ thắm và phương Nam hoa mai vàng xòe cánh rực rỡ thì tất cả mọi người từ thượng lưu quý tộc cho đến hạng nghèo hèn đều tạm thời gác lại chuyện gạo-tiền-cơm- áo đểû lo cho ba ngày tết. Tết là dịp mọi người nghỉ ngơi, vui chơi, làm lễ tạ ơn tổ tiên, trời đất đã cho một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Gột bỏ những điều rủi ro trong năm cũ, cầu mong và đón nhận vạn sự tốt lành của năm mới. Người dân quê tôi quan niệm vào thời điểm trời đất giao hòa-lúc bắt đầu chuyển từ năm cũ sang năm mới nếu có hiện tượng gì xảy ra với mình thì cái đó nó sẽ ứng vận vào mình suốt cả năm. Vì vậy trong đêm trừ tịch càng gần đến thời khắc giao thừa mọi hoạt động , ăn nói cả trong suy nghĩ cũng được mọi người hết sức thận trọng, kẻo sơ suất điều gì thì sẽ gặp xui xẻo cả năm. Cũng vì thế người ta rất quan tâm đến những vị khách đầu tiên đến nhà mình, những người đến xông đất đầu năm. Người đó có thể sẽ mang đến sự may mắn hay rủi ro trong năm. Tôi nhớ ngày còn bé, từ đầu tháng Chạp ta là lũ trẻ con chúng tôi bắt đầu rạo rực chờ tết. Đến ngày 23 tháng Chạp sau khi tiễn Ông Táo về trời để báo cáo tình hình đời sống dân tình hạ giới trong năm là không khí chuẩn bị tếùt bắt đầu khắp đường làng ngõ xóm. Mẹ tôi lăng xăng lo làm bánh trái, hùn hạp thịt heo với bà con lối xóm... cha tôi cẩn thận vén lại gốc mấy khóm hoa vạn thọ, hoa cúc và bắt đầu phấp phỏng không biết năm nay ông tôiù đến nhà có sớm không. Ông tôi tuổi cao và đẹp lão như ông Thọ trong bức tranh Phước-Lộc-Thọ mà cha tôi mới mua treo trong nhà còn thơm mùi mực tàu. Thường ngay sau giao thừa là ông lần lượt đến từng nhà con cháu. Không chỉ có nhà tôi mà hầu như cả làng ai cũng mong ngày đầu năm được ông tôi đến nhà để năm mới được sức khỏe và may mắn. Mặc dù phải thức khuya để đón giao thừa nhưng anh em chúng tôi không đứa nào chịu đi ngủ, cùng háo hức chờ tiếng gậy lộc cộc của ông tôi để được nũng nịu sà vào lòng vuốt chòm râu bạc và nhận những chiếc phong bao xinh xinh với cái xoa đầu âu yếm và lời chúc mau lớn, học giỏi. Bây giờ chúng tôi đã lớn lập gia đình và đi làm xa nhà nhưng hàng năm vẵn về quê ăn tết . Ông tôi tuổi càng cao không còn khỏe để mang niềm vui đến cho con cháu trong ngày đầu năm nhưng tôi vẫn không quên tiếng gậy của ông gõ lộc cộc trên nền sân gạch sau phút giao thừa... Người Việt Nam ta thường có tục lệ sau giao thừa là mở cửa chọn hướng xuất hành. Tùy theo tuổi tác mà chọn đi các hướng Đông-Tây-Nam hay Bắc (ấy là nói ở vùng nông thôn đường sá rộng rãi chứ không như ở phố chật chội khó thực hiện hướng xuất hành). Có người kỹ tính còn phải chọn bước chân phải hay chân trái trước, tiếp đến là hái lộc đầu năm và xông đất. Người ta quan niệm xông đất là để đón nhận may mắn. Thường những người đến xông đất phải là ngẫu nhiên không được gia chủ dạm trước thì mới linh. Người ta muốn người đến xông đất nhà mình là người mau mắn, hợp tuổi với gia chủ , thành đạt về công danh hay trong làm ăn đêû mang tài lộc đến. Và phải là người vai vế ở trên, hoặc là vai vế xã hội, hoặc làtuổi tác, cùng lắm là đi ngang, tức là ngang hàng về tuổi tác hay vai vế chứ không có chuyện người vai vế thấp đến xông đất nhà kẻ trên. Ở quê tôi người đến xông đất còn phải mang đến tài, lộc để mừng Tân niên cho gia chủ, cầu chúc cho gia chủ trong năm mới gặp nhiều may mắn, thường mang theo một chút tiền nhỏ đêû mừng tuổi trẻ con, chí ít cũng là những lời chúc tốt đẹp. Những người gia cảnh khó khăn, đạo đức không tốt hay gia đình đang có chuyện buồn thì phải kiêng cữ trong những ngày tết, đặc biệt là không nên đi xông đất nhà người ta. Ngày nay đời sống xã hội càng phát triển thì cách thức xông đất đầu năm cũng "hiện đại" hơn. Ở vùng nông thôn người ta vẫn còn giữ tục đến thăm nhau trong ngày đầu năm nhưng thường là gia chủ dạm nhờ trước người đếùn xông đâùt nhà mình. Còn ở thị thành người ta có thể nhất điện thoại đến địa chỉ nào đó để chúc phúc đầu năm cũng được xem như xông đất. Tục xông đất đầu năm là một quan niệm hay, một nét đẹp văn hóa trong ngày đầu xuân nhưng nó cũng có nhiều phiền phức. Nếu gia đình nào đó trong năm gặp rủi ro thì đổ lỗi cho người xông đất, hoặc người đến xông đất năm đó gặp nhiều may mắn thì bị xem là lấy hết lộc của gia chủ, có không ít trường hợp xảy ra xích mích, mất tình nghĩa vì điều này. Vì vậy mà ngày nay người ta rất ngại khi được nhờ đến xông đất đầu năm. Thậm chí trong ngày Mồng Một tết người ta đến thăm nhau cũng rất trễ để ...mình không phải là người đến trước. Xông đất đầu năm là một nét văn hóa truyền thống của cư dân vùng nông nghiệp, nó thể hiện cái triết lý cộng đồng của dân tộc Việt Nam, mọi người sống quan tâm đến nhau, sống vì nhau, ngoài ra nó còn có ý nghĩa tâm linh, mọi người muốn mang đến cho nhau sự may mắn trong ngày đầu năm mới. Sau thời khắc giao thừa, bàn thờ gia tiên được trưng bày rực rỡ, hoa vạn thọ, hoa lay-ơn khoe sắc trên chiếc độc bình cổ, mâm ngũ quả đủ màu sắc, cỗ bánh bò, bánh thuẫn chất ngất bên cạnh cùng trang điêûm cho gian thờ sáng hẳn lên. Gia chủ mở rộng cánh của để đón năm mới. Trong mùi hương trầm thoang thoảng ấm cúng, người đến xông đất cùng gia chủ rót tách trà ngon, mời nhau chiếc bánh ngọt để giới thiêïu tài gia chánh của cô con gái, uống một ly rượu gạo để tận hưởng phong vị tết cổ truyền, rồi cùng hàn huyên chuyện làm ăn và cầu chúc những điều tốt đẹp cho một năm mới. Trí Thanh